Delft en zijn ommeland – tot elkaar veroordeeld?

Op donderdag 27 oktober 2016 houdt Gerrit Verhoeven op uitnodiging van de Historische Vereniging Oud-Schipluiden een lezing over Delft en zijn ommeland – tot elkaar veroordeeld? De bijeenkomst vindt plaats in de Hoornbloem, Kon. Julianaplein te Den Hoorn, aanvang 20.00 uur.

Eind 2015 publiceerde Gerrit Verhoeven De derde stad van Holland. Geschiedenis van Delft tot 1795. Het schrijven van een geschiedenis van een stad is niet mogelijk zonder daar de geschiedenis van het platteland bij te betrekken. Simpelweg omdat een stad niet kan bestaan zonder ommeland. De stad heeft mensen en producten uit de omgeving nodig. Omgekeerd maakt het platteland gebruik van de markt, de winkels en tal van andere voorzieningen die typisch zijn voor de stad.

Delft vanuit het noorden, circa 1830 (Archief Delft)
Delft vanuit het noorden, circa 1830 (Archief Delft)

Eeuwenlang was Delft het schijnbaar vanzelfsprekende centrum van Delfland: demografisch, economisch, politiek, juridisch, kerkelijk enzovoorts. In deze lezing laat de auteur zien hoe Delft en het omliggende platteland van elkaar afhankelijk waren, om niet te zeggen: tot elkaar veroordeeld, soms letterlijk. De positie van Delft werd namelijk niet altijd en niet door iedereen klakkeloos aanvaard. Tal van smeuïge verhalen maken duidelijk dat het er soms hard aan toeging tussen burgers en buitenlui.

Gerrit Verhoeven studeerde geschiedenis aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, waar hij in 1992 promoveerde. Hij was van 1994 tot 2006 gemeentearchivaris van Delft. In die periode werden ook de archieven van Pijnacker, Nootdorp, Schipluiden, Maasland en Rijswijk in Delft ondergebracht. Sinds 2006 is hij free-lance historicus, archivaris en antiquair. 

Mededelingen

Museumnieuws
In Museum Het Tramstation, Otto van Zevenderstraat 2 te Schipluiden is tot half april 2017 de tentoonstelling ‘Wonen in een monument’ te zien. Elf monumenten en monumentale panden worden belicht, namelijk de olieslagerij Mercurius en een tuinderswoning in Den Hoorn, de Hofwoning en het schoolhuis in ’t Woudt, de buitenplaats Hodenpijl, boerderij Moerman, het Oude Raadhuis en bakkerij Hoek in Schipluiden, boerderij Keizershof en het rechthuis van Zouteveen, en de Dijkpoldermolen in Maasland. Naast fraai fotomateriaal – ook van het interieur – zijn er attributen te zien, waaronder bouwelementen, sculpturen, een kakstoel en boerengereedschap.
Openingstijden van het museum: Woensdag (tot eind november), elke zaterdag en eerste zondag van de maand van 14.00-16.00 uur of op afspraak.

Volgend jaar wordt er in een tentoonstelling aandacht besteed aan de huisartsen van Schipluiden, waaronder de dokters Reijnders en Woltering uit Schipluiden en Van de Poel uit Den Hoorn. Naast oude hulpmiddelen van deze artsen is er ook ruimte voor bijzondere verhalen. Personen die bijdragen hebben, worden vriendelijk gevraagd dit bij het secretariaat kenbaar te maken. Later zoekt de tentoonstellingscommissie contact.

Lezing over boerderijen
Op 13 december 2016 houdt ons medelid Frits van Ooststroom, boerderijexpert, in het Notenschip te Schipluiden een lezing over de boerderijenrijkdom langs de Gaag in Midden-Delfland.

Historische groeikaart van het Westland: de Westlandkaart
Deze kaart, waarin ook Midden-Delfland participeert, is afgelopen weekend officieel in gebruik genomen De interactieve website bevat twintig historische kaarten vanaf 1250 vóór Christus tot 2015 en honderden interessante locaties met foto’s en beschrijvingen. Kijk op www.westlandkaart.nl.

Duitse Orde
In het nieuwe jaarboek van de Historische Vereniging Maasland, gepresenteerd op 12 oktober, staat de Duitse Orde vanwege het 775-jarig jubileum centraal. De voorzitter van de Historische Vereniging Oud-Schipluiden heeft een viertal artikelen voor dit jaarboek geschreven. In het artikel over de bloeitijd van de Duitse Orde in Maasland wordt ingegaan op de relatie tussen het kasteel Keenenburg in Schipluiden en de Commandeurshof in Maasland. De familie Van Egmond van Keenenburg leverde meerdere commandeurs en zelfs landcommandeurs aan de Duitse Orde.

Nieuws over de Dorpskerk van Schipluiden
Een kleine kern van de leden van Oud-Schipluiden doet regelmatig onderzoek in archieven en in historische literatuur. De resultaten hiervan zijn jaarlijks zichtbaar in het Historisch Jaarboek Schipluiden. Voor het komende jaarboek is weer veel historisch nieuws gevonden. Er zijn ook altijd losse vondsten, die niet direct in een artikel komen. Hieronder noemen we twee voorbeelden:

In het Burgemeestersdagboek C, folio 108v., d.d. 8 juli 1619, aanwezig in het Gemeentearchief van Leiden, staat te lezen, dat: ‘Die [de kerkenraad] van Schiplui’ verzochten de burgemeesters en bestuurders van Leiden een gebrandschilderd glas aan de kerk van Schipluiden te schenken. De Dorpskerk van Schipluiden was in 1616 afgebrand, maar snel weer opgebouwd. Meerdere steden kregen het verzoek van het lokale kerkbestuur om een gebrandschilderd glas aan de kerk te leveren. Leiden gaf zestig gulden, bestemd voor een glas vergelijkbaar met dat van Delft.

In het boek ‘400 jaar kerken in ‘De Papenhoek. De Maria van Jessekerk en haar voorgangers’ vermeldt de auteur Ab Warffemius op pag. 24, dat de katholieke schuilkerk aan de Oude Langendijk in Delft in 1815 een voorgevel en een toren kreeg. Een van de twee luidklokken was afkomstig uit de in 1810 gesloopte toren van de Hervormde kerk van Schipluiden. De twee oude klokken verhuisden in 1882 niet mee naar de nieuwe r.k. kerk aan de Burgwal.

Lezing: 5500 jaar boerenerven in Midden-Delfland

Op donderdag 17 maart 2016 organiseert de Historische Vereniging Oud-Schipluiden een lezing over 5500 jaar boerenerven in Midden-Delfland door Jacques Moerman (historicus). De bijeenkomst vindt plaats in de Hoornbloem, Kon. Julianaplein te Den Hoorn, aanvang 20.00 uur.

Midden-Delfland heeft een rijke bewoningsgeschiedenis. In de randen van het gebied waren zo’n 5500 jaar geleden (in de Steentijd) al nederzettingen. Naast visserij en jacht was er ook sprake van veeteelt en akkerbouw. Het zuidelijk deel van Midden-Delfland werd in de IJzertijd (de eeuwen voor het begin van onze jaartelling) intensief bewoond. Tussen Maassluis en Vlaardingen zijn meerdere boerderijen uit deze periode aangetroffen. In de Romeinse tijd lagen in Den Hoorn, het noordelijk deel van Midden-Delfland, meerdere nederzettingen. Hier stonden boerderijen die het achterland vormden van de Romeinse stad Forum Hadriani (Voorburg).

Opgraving van een inheems-Romeinse nederzetting in de Harnaschpolder
Opgraving van een inheems-Romeinse nederzetting in de Harnaschpolder

Vanaf het jaar 1000 vonden nabij de Maasmonding en vanuit de Hof van Delft grootschalige ontginningen plaats en ontstond in fasen het nog bestaande poldergebied. De boeren van Midden-Delfland specialiseerden zich vanaf de Middeleeuwen vooral in de boter- en kaasbereiding. Sommige boerenerven ontwikkelden zich tot kasteelplaatsen; uit andere ontstonden later buitenplaatsen. Het grootste kasteel was de Keenenburg in Schipluiden, waar de ambachtsheren van Schipluiden en Maasland hebben gewoond. De kastelen zijn verdwenen, maar er zijn in het gebied nog wel een aantal buitenplaatsen te vinden.

De spreker verlevendigt zijn verhaal met talloze beelden van het landschap en het cultuurhistorisch erfgoed in Midden-Delfland. De lezing geeft een uniek beeld van 45 jaar onderzoek naar de bewoningsgeschiedenis van het gebied.

Historische Nieuwtjes

Wennekerkade

Elke expositie in Museum Het Tramstation levert prettige reacties en soms ook interessante aanvullingen op. Op dit ogenblik is in het museum de tentoonstelling ‘Kerkenpaden in Midden-Delfland’ te zien, met onder andere aandacht voor het tegelpad tussen Abtswoude en de Tanthofkade. Een bezoeker meldde dat dit pad de Wennekerkade werd genoemd. Een onderzoekje in het archief van Hoogheemraadschap van Delfland (tijdelijk geparkeerd in het Stadsarchief van Rotterdam), maakte duidelijk dat er aanvankelijk alleen sprake was van een kleipad. In 1947 was er een voorstel om het te verharden met koolas. Kort erna werd er een tegelpad aangelegd. Het pad is tot in de jaren zestig van de vorige eeuw gebruikt door scholieren en kerkgangers. Nu zoeken we nog de herkomst van de naam Wenneker (mogelijk een verwijzing naar een familienaam)?

Armen van Zouteveen

De vereniging kreeg een verzoek van een notaris om de achtergrond van de Armen van Zouteveen te achterhalen. Een onderzoek in het Stadsarchief van Vlaardingen leverde de volgende resultaten op: In de Late Middeleeuwen hoorde bij de kapel van Zouteveen een stuk grond dat de naam Kapelland droeg. Het land ligt langs de Breeweg (tussen de Zweth en de Woudweg). Uit de inkomsten werd het onderhoud van de kapel betaald. Na de Reformatie (1572) werd het Kapelland ondergebracht in een armenfonds. Dit fonds viel onder het ambacht, later de gemeente Zouteveen. In 1855 kwam het grondgebied van Zouteveen bij de gemeente Vlaardinger-Ambacht, die in 1941 werd opgeheven. Hierna viel het fonds Armen van Zouteveen met het Kapelland onder de gemeente Vlaardingen. De inkomsten uit de grond waren jaarlijks f 500,- en de lasten f 150,-. Vlaardingen kocht van de eigen Gemeentelijke instelling voor Maatschappelijke Zorg begin jaren zestig de ruim 4 ha van de Armen van Zouteveen voor f 10.360,-. Hiermee kwam een einde aan een fonds dat bijna vier eeuwen dienst heeft gedaan. In het Stadsarchief van Vlaardingen bevinden zich twee dikke delen met rekeningen van de armmeester van Zouteveen uit de achttiende eeuw. Ze geven een prachtig inkijkje in de armenzorg in een dun bevolkt agrarisch gebied.

Ridderlijke Duitsche Orde 775 jaar

Het is dit jaar 775 jaar geleden dat graaf Willem II van Holland de Duitsche Orde het patronaatsrecht van de kerk van Maasland schonk. De bezittingen van deze orde in deze regio werden heel lang beheerd vanuit de Commandeurshof, een gebouwencomplex nabij de kerk van Maasland. Minder bekend is dat de kerken in De Lier en Schipluiden zijn gesticht vanuit de kerk van Maasland. Enkele leden van het geslacht Egmond van Meresteijn bekleedden de functie van commandeur van Maasland en landcommandeur van de Ridderlijke Duitsche Orde in Utrecht. Er bestond lange tijd een nauwe band tussen de bewoners van de Keenenburg in Schipluiden en de Duitsche Orde. Een zoon van Otto van Egmond diende als ridder van deze orde op het eiland Malta. In 1614 ging het patronaatsrecht van de kerken in Maasland en Schipluiden naar de bewoners van de Keenenburg. De Historische Vereniging Maasland en Museum De Schilpen besteden dit jaar aandacht aan het jubileum. In het Historisch Jaarboek Schipluiden 2014 staat een artikel over de oudste orgels van Maasland. De Duitsche Orde zorgde al heel vroeg, in 1377/1378, voor een orgel in de kerk van Maasland.

Contributie

De betalingen van de contributie stromen na de oproep in de Nieuwsbrief van begin februari binnen. Hopelijk volgt de rest nog deze maand. Vandaar een herhaling van onze betalingsoproep. De bankrekening van de Historische Vereniging Oud-Schipluiden is: IBAN-nr: NL30RABO0358261546. Noteer bij de betaling: Contributie 2016. Donateurs (vrienden) minimaal € 20,-, leden minimaal € 25,-. Hiervoor ontvangt u, zoals bekend, het nieuwe jaarboek gratis.

Let voor andere mededelingen ook op onze websites: www.tramstationschipluiden.nl en historischeverenigingoud-schipluiden.nl.

5500 jaar boerenerven in Midden-Delfland

Op donderdag 17 maart 2016 houdt Jacques Moerman (historicus) een lezing over 5500 jaar boerenerven in Midden-Delfland. De lezing vindt plaats in de Hoornbloem, Koningin Julianaplein te Den Hoorn, aanvang 20.00 uur.

Midden-Delfland heeft een hele rijke bewoningsgeschiedenis. In de randen van het gebied waren zo’n 5500 jaar geleden (in de Steentijd) al nederzettingen. Naast visserij en jacht was er ook sprake van veeteelt en akkerbouw. Het zuidelijk deel van Midden-Delfland werd in de IJzertijd (de eeuwen voor het begin van onze jaartelling) intensief bewoond. Tussen Maassluis en Vlaardingen zijn meerdere boerderijen uit deze periode aangetroffen. In de Romeinse tijd lagen in Den Hoorn, het noordelijk deel van Midden-Delfland, meerdere nederzettingen. Hier stonden boerderijen die het achterland vormden van de Romeinse stad Forum Hadriani (Voorburg).

Vanaf het jaar 1000 vonden nabij de Maasmonding en vanuit de Hof van Delft grootschalige ontginningen plaats en ontstond in fasen het nog bestaande poldergebied. De boeren van Midden-Delfland specialiseerden zich vanaf de Middeleeuwen vooral in de boter- en kaasbereiding. Sommige boerenerven ontwikkelden zich tot kasteelplaatsen; uit andere ontstonden later buitenplaatsen. Het grootste kasteel was de Keenenburg in Schipluiden, waar de ambachtsheren van Schipluiden en Maasland hebben gewoond. De kastelen zijn verdwenen, maar er zijn in het gebied nog wel een aantal buitenplaatsen te vinden.

De spreker verlevendigt zijn verhaal met talloze beelden van het landschap en het cultuurhistorisch erfgoed in Midden-Delfland. De lezing geeft een beeld van 45 jaar onderzoek naar de geschiedenis van het gebied.

Historische Vereniging Oud-Schipluiden