In het nieuwe Historisch Jaarboek Schipluiden staat een artikel over de oudste orgels van Maasland. Jacques Moerman heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de maker, de komst en het gebruik van het Garrelsorgel in Maasland. Hier volgt een samenvatting; het gehele artikel is te lezen in het Historisch Jaarboek Schipluiden 2014 (zie onderaan).
Rudolph Garrels (1675-1750) was afkomstig uit Norden in Oost-Friesland (Duitsland). Hij leerde het vak van de Duitse orgelbouwer Art Schnitger. In Nederland bouwde Garrels orgels voor de Oud-katholieke Kerk in Den Haag en de kerken van Purmerend, Klundert, Maasland en Maassluis. De orgels van Garrels worden beschouwd als een synthese tussen de Schnitgertraditie en de Oudhollandse orgeltraditie. Het mooie Garrelsorgel in Maasland is helaas verloren gegaan tijdens de grote kerkbrand op 18 juni 1945. Een gedeeltelijk verbrand achttiende-eeuws muziekboek herinnert nog aan deze catastrofe. Als men een idee wil krijgen hoe het orgel in Maasland heeft geklonken, dan moet er een bezoek gebracht worden aan de Oud-katholieke Kerk in Den Haag (Juffrouw Idastraat 7). De dispositie (het geheel van registers) van het hoofdwerk van dit orgel is vrijwel gelijk aan die van het orgel in Maasland.
Garrels bouwde het orgel in Maasland in opdracht van de kerkmeesters. Het bedrag hiervoor – zonder orgelkas – bedroeg 2300 gulden. Dit geld is volledig opgebracht door de leden van de hervormde gemeente. De orgelkas werd door Claas Cornelisz. Valkenis gemaakt, naar een ontwerp van Garrels. Op 24 juni 1725 werd het orgel in Maasland officieel in gebruik genomen. Eén van de eerste organisten was Marinus van der Linden, een blinde weesjongen uit Schiedam. Hij heeft 53 jaar het Garrelsorgel in Maasland bespeeld. Zijn opvolger was Catharina van Lokhorst. Een vrouw als organist kwam in die tijd niet veel voor. Zij bespeelde het orgel in Maasland van 1778-1784. Haar traktement bedroeg 185 gulden per jaar. Albertus Moerman, de vader van de auteur, was voor de brand een van de laatste organisten van het Garrelsorgel in Maasland.
Opmerkelijk was de vondst van een of meer middeleeuwse orgels in Maasland. Eerst werd in het archief van de Duitsche Orde in Utrecht een orgel aangetroffen in 1553. Een rijke boer aan de Oostgaag schonk in dat jaar een bedrag aan de kerk, waarvoor na zijn dood zielmissen moesten worden gehouden. Naast betalingen voor de pastoor, de kapelaan en de koster werd er ook geld gereserveerd voor de organist en de blazer. Een blazer bediende de blaasbalgen van een orgel. Heel bijzonder was in hetzelfde archief de vermelding van een orgel in 1377/1378. De Duitsche Orde schonk de kerk van Maasland toen het eerste orgel. Dit was voor een plattelandskerk erg vroeg. De komst van het orgel viel samen met het gereedkomen van de Commandeurshof naast de kerk, een kasteelachtig gebouw van waaruit de Duitsche Orde met behulp van een commandeur het beheer van haar landerijen in Maasland regelde. Het grote koor van de kerk, met een gestoelte voor de vertegenwoordigers van de orde, kwam in dezelfde tijd gereed. Een jaar later bekostigde de Duitsche Orde een ‘korael’, een koorzanger. Zijn komst illustreert de behoefte om lokaal een muziektraditie op te bouwen. Kerk, orgel en Commandeurshof verhoogden in Maasland de status van de Duitsche Orde, en het gehele dorp profiteerde hiervan.
Het fraai geïllustreerde jaarboek met het orgelartikel, een uitgave van de Historische Vereniging Oud-Schipluiden, is voor geïnteresseerden voor € 20,- te koop in Museum Het Tramstation te Schipluiden, openingstijden woensdag, zaterdag en de eerste zondag van de maand van 14.00-16.00 uur. Bestellingen kunnen ook bij de auteur gedaan worden: j.w.moerman@wxs.nl