Category: Monument

In Schipluiden is aan het begin van de Zouteveenseweg tot vorige week een middeleeuws dijkje zichtbaar geweest. Dit dijkje is aangelegd in opdracht van Philips de Blote, die in 1412 eigenaar werd van kasteel Keenenburg. Hij liet een geheel nieuw kasteel bouwen. Het grondgebied rond het kasteel koppelde hij los van de Kerkpolder, zodat het een eigen waterstaatkundige eenheid werd.

De Blote kon hier zelf voor zorgen, omdat hij dijkgraaf en baljuw van Delfland was. Vanuit dezelfde functie plaatste hij de eerste windwatermolen van Zuid-Holland in de Kerkpolder, iets ten noorden van zijn kasteel. Voor de afwatering van zijn eigen poldertje rond het kasteel sloot hij een overeenkomst met de bewoners van Zouteveen. Zij mochten vrij de vaarsloot langs het kasteelterrein, tussen de Zuidkade en de Singel, gebruiken. Later plaatste de heer van Keenenburg op de Singel een windas, waarmee de schuitjes van de Zouteveners over de kade naar en van de Gaag konden worden overgehaald. In ruil hiervoor mochten de bewoners van de Keenenburg hun overtollige water via de vaarsloot afwateren op de Zouteveense Polder. Om te voorkomen dat de Kerkpolder wateroverlast hierdoor zou krijgen werd het kasteelterrein door middel van een dijkje langs de vaarsloot, tevens voetpad, verbonden met de Zuidkade.

Dit dijkje staat op oude polder- en kadasterkaarten. In fasen is deze waterkering in de twintigste eeuw verdwenen door de bouw van woningen langs de Zouteveenseweg naar het dorp (tot en met Hoeve Johanna). Er was toen nog geen kennis over de herkomst en betekenis van dit historisch en landschappelijk element. Op één plaats was deze oude dijk tot vorige week nog goed te beleven, namelijk tussen de woningen van Zouteveenseweg 1 en 3. In 2008 heeft een betrokken wethouder bij een bestemmingsplanwijziging de wettelijke middelen verkregen om ook dit laatste stukje dijk te bebouwen. Inmiddels is er aan een familielid vergunning gegeven voor woningbouw op deze historische plaats. Enige maanden geleden heeft de Historische Vereniging Oud-Schipluiden een harde afspraak met de nieuwe eigenaar gemaakt, namelijk dat het dijkje bij de bouw in de grond bewaard zou blijven. Wat schetst onze verbazing, toen afgelopen week het dijkje ten behoeve van de komende nieuwbouw toch grotendeels is afgegraven. Enige dagen ervoor heeft er een globaal archeologisch onderzoek plaatsgevonden, uitgaande van de toezegging dat het dijkje ter plekke gehandhaafd zou worden. Als tevoren bekend was geweest, dat het de bedoeling was om het dijkje geheel of gedeeltelijk af te graven, dan was nader archeologisch onderzoek noodzakelijk en mogelijk geweest. Die kans is nu voor goed verkeken.

Door de recente afgraving kan het laatste spoor van een historische waterkering niet meer in het veld worden aangewezen. Deze verarming van het landschappelijk erfgoed staat niet op zichzelf. De laatste tijd worden in het buitengebied steeds meer kreekruggen door grondaanvullingen aan het zicht onttrokken; historische sloten verdwijnen als gevolg van schaalvergroting in de landbouw. Midden-Delfland loopt het gevaar belangrijke identiteitsdragers te verliezen. Dit gebeurt in het groot, maar ook in het klein, zoals het dijkje langs de Zouteveenseweg aantoont, en dat betekent letterlijk een verschraling van het landschap. Binnenkort wordt de Gebiedsvisie 2025 in een gemeentelijke conferentie opnieuw besproken. Hopelijk leidt dit overleg tot concrete afspraken om de verhalen over het ontstaan en het gebruik van het gebied ook voor toekomstige generaties levend en zichtbaar te houden. Ontwikkeling is goed, maar dan wel met handhaving van waardevolle sporen uit het verleden.

Jacques Moerman, namens de Historische Vereniging Oud-Schipluiden en de Stichting Midden-Delfland is Mensenwerk

Pleidooi voor behoud van Hoeve Johanna in Schipluiden

1.  In 2003 ontstond er veel commotie in het dorp, omdat er plannen waren om Hoeve Johanna te slopen ten behoeve van de bouw van een nieuw gemeentehuis. Een rapport van Frits van Ooststroom, een landelijk erkende boerderijdeskundige, onderbouwde destijds dat het hier om een waardevol historisch pand en ensemble gaat. De gemeente zag af van de bouw van een nieuw gemeentehuis op deze locatie.

 2. Binnen de bebouwde kom van Schipluiden zijn sinds de jaren zestig van de vorige eeuw zeven van de negen zichtbare boerderijen gesloopt ten behoeve van nieuwbouw. Er resten nu nog twee herkenbare boerderijen, namelijk de boerderij van Moerman aan de Singel en Hoeve Johanna aan de Keenenburgweg.

 3. Men hoeft geen boerderijdeskundige te zijn om te zien dat Hoeve Johanna een bijzonder boerderijcomplex is. Als men de criteria toepast die recentelijk voor de aanwijzing van nieuwe monumenten in Den Hoorn zijn gebruikt, leidt dit tot de volgende omschrijving van waarden:

Ligging: Zeer in het oog vallend, bij de entree van het dorp vanaf de Zouteveenseweg. De erfscheiding/haag aan de voorzijde herinnert bovendien aan de oorspronkelijke ligging van de Zouteveenseweg en vormt met het plantsoen een aangename openbare ruimte.

Ensemble: Het betreft niet alleen een boerderij, maar ook een opvallende houten schuur, een moestuin en boomgaard, gelegen aan een beplante laan in een groene zone.

Cultuurhistorie: Schipluiden was altijd een herkenbaar agrarisch dorp, dat zijn bestaan te danken heeft aan het agrarisch achterland. In het dorp typeerden heel lang een flink aantal boerderijen dit historisch element. De Johanna Hoeve is een van de laatste!

Architectuur: Het betreft een pand dat door een erkende architect/aannemer uit Schipluiden in 1924 is ontworpen, namelijk Broos Bontenbal, bouwer van onder meer Klein Keenenburg, bakkerij Hoek en de boerderij van Moerman aan de Singel. Als bescherming voor draaiwinden koos hij voor Hoeve Johanna de zigzagvorm, waardoor er luwe plekken rond de boerderij ontstonden. De conditie van de woning is goed, de stal is verzakt. Dit was ook het geval bij de Arendshoeve in Maasland en de Hofwoning in ’t Woudt. In beide gevallen is de stal behouden door het aanbrengen van een nieuwe fundering.

Hoeve Johanna is een volwaardig jong monument!

 4. Midden-Delfland is met trots de eerste Cittaslow-gemeente in Nederland. Dit keurmerk is een paraplu voor de verdere ontplooiing van de gemeente. Begrippen als kwaliteit, duurzaamheid, rust, streekproducten en cultuurhistorie staan hoog in het vaandel voor toekomstig beleid. De cultuurhistorie wordt letterlijk een belangrijke drager van de identiteit van het gebied genoemd. Cittaslow Midden-Delfland richt zich op het in stand houden van de cultuurhistorische waarden en diversiteiten van de gemeente en haar omgeving.

 5. Ook in de met de bewoners van de gemeente ontwikkelde Gebiedsvisie Midden-Delfland worden de waarden natuur, landschap en cultuurhistorie als belangrijk onderschreven. Midden-Delfland moet ook in de toekomst als agrarisch gebied herkenbaar blijven.

 6. In de daarna ontwikkelde leidraad voor de ontwikkeling van de dorpen is de visie: ‘Behoud door ontwikkeling’ geformuleerd. Letterlijk staat in het eindrapport dat het de ambitie van de gemeente is om de waardevolle en karakteristieke waarden van de dorpen Den Hoorn, Maasland, Schipluiden en van de buurtschappen De Zweth en ’t Woudt als uitgangspunt te nemen voor verdere ontwikkelingen. Heel concreet wordt er gepleit voor nieuwe bedrijvigheid in panden die vrijkomen. 

 Conclusie

Op grond van de vermelde punten ligt er een uitdaging om de woning en het erf van Hoeve Johanna in te passen in nieuwe planologische ontwikkelingen. Een voorbeeld van een dergelijke aanpak is in Den Hoorn te zien, waar de stad Delft heeft erkend dat de voormalige oliemolen Mercurius een bijzonder pand uit het verleden is. Oude gebouwen bepalen in belangrijke mate de identiteit van een dorp of stad. Het complex Mercurius heeft de monumentenstatus en een nieuwe functie gekregen. In Schipluiden hebben enkele particulieren hetzelfde gedaan met een aantal bijzondere panden.

Als Hoeve Johanna gesloopt wordt, is Schipluiden wat de cultuurhistorie betreft weer een stukje armer. De Historische Vereniging Oud-Schipluiden hoopt dat de gemeente de door haar zelf geformuleerde uitgangspunten voor toekomstige ontwikkelingen opvolgt ten aanzien van Hoeve Johanna.

Hiermee past het beleid van de gemeente in de Provinciale Visie 2010-2020 en de Rijks Structuurvisie Cultuurhistorie, die beide pleiten voor verankering van de cultuurhistorie in de Ruimtelijke Ordering.

 De Historische Vereniging Oud-Schipluiden vertrouwt op een vergelijkbare ontwikkeling in Midden-Delfland.

 Jacques Moerman, historicus, 20 september 2010.